چکیده یکی از مهمترین مراحل حساس در فرایند پژوهش، طراحی و تدوین ابزارهای اندازهگیری است. ابزار سـنجش کارآمـد، ابـزاری است که هم معتبر و نیز روا باشد. همچنین در بسیاری از پژوهشهای مدیریتی، پژوهشگران مدلهای معین که در تحقیقات پیـشین مورد استفاده قرار گرفتهاند، به کار میگیرند، یا با استفاده از دانش نوین، مدل تحقیق جدیدی را طراحی و آزمـون مـی نماینـد. مـدل تحقیق کارآمد، مدلی است که از روایی کافی برخوردار باشد. برای تعیین روایی ابزار اندازهگیـری و مـدل تحقیـق، از فنـون متعـددی مانند قضاوت متخصصین امر، آزمون همبستگی، ماتریس ویژگی چندگانه- مقیاس چندگانه و تحلیل عاملی استفاده میشود. پیشنهاد عملی این مقاله، به کارگیری تکنیک تحلیل ممیزی برای بررسی و سنجش روایی پیش بین و همزمان مدلهـای تحقیـق مـدیریتی است.
مقدمه پژوهش، فرایند نظام یافتهای است کـه طـی آن بـه مـسأله مشخـصی پاسـخ داده مـیشـود. هدفمندی و نظامدار بودن تحقیق، آن را از سایر فعالیتهای کنجکاوانه بشری متمایز مـیسـازد. پژوهشگران حوزه مدیریت و در کل علوم اجتماعی برای سنجش متغیرهای تحقیق از ابزارهـای سنجش شناخته شدهای مانند مصاحبه، مشاهده یا پرسشنامه و امثال آن استفاده مینمایند. اما یکی از مهمترین دغدغههای پژوهشگران در فرایند تحقیق، ارزیابی ویژگیهای فنی ابـزار اندازهگیری و مدل مفهومی تحقیق است. به عبارت روشـنتـر، ابزارهـای سـنجش و مـدلهـای تحقیق برای اینکه مفید و کارآمد واقع شوند، باید دارای مشخصههای فنی باشند. در غیـر ایـن صورت، نتایج حاصل از آنها غیر قابل اطمینان، نامربوط و ناروا خواهد بود. ابـزار انـدازهگیـری در جهت بررسی به مـسأله روایـی و پاسـخگویی بـه آن، نقـش بـسیار کلیـدی جهـت ارزیـابی پژوهشهای مدیریتی ایفا مینماید (لوتانس، 2005).
بررسی مسأله روایی ومفهوم مثلث بندی به طور کلی هر نوع ابزار اندازهگیری باید دارای دو ویژگی فنی باشـد: اعتبـار یـا پایـایی ٢ و ٣ روایی که ابزارهای اساسی معرفت شناسی پوزیتیویستی تلقی می شوند. اعتبار عبارت اسـت از: میزان سازگاری نتایج حاصل از اجرای مجدد آزمون یا ابزار اندازهگیـری. اگـر نتـایج مطالعـهای تحت روششناسی مشابه بازپدید آوری شود، در این صورت ابزار انـدازه گیـری معتبـر خواهـد بود. اما ابزار اندازهگیری باید دارای روایی نیز باشد. معیـار سـنتی روایـی را مـیتـوان در سـنت پوزیتیویستی یافت. روایی تعیین میکند که ابزار اندازهگیری تا چه اندازه متغیرهـای پـژوهش را به طور واقعی اندازه گیری میکند (گلفشانی، 2003، ص 598). افزایش اعتبار و روایی ابزار اندازهگیری، سبب کسب اطمینـان از سـنجش دقیـق متغیرهـای تحقیق و در نتیجه افزایش اعتماد به یافتههای پژوهـشی مـیشـود. امـا واقعیـت ایـن اسـت کـه دستیابی به هدف مزبور درایده مثلث بندی ریشه دارد. مثلث بندی گویای بـه کـارگیری بـیش از یک رویکرد در بررسی سؤالات پژوهشی به منظور افزایش اطمینان در یافتههـای تحقیـق اسـت. این دیدگاه با فعالیتهای اندازهگیری متغیرها در پژوهشهای فتاری و اجتمـاعی ارتبـاط بـسیار ١ نزدیکی دارد که برای اولین بار آن را وب و همکارانش مطرح ساختند. امروزه مثلث بنـدی بـه معنای ترکیب دادهها یا روشها از نقطه نظرات و دیدگاههای متنوعی برای روشن شدن بـیشتـر موضوع تحقیق است. دنیز(1970) ایده مثلث بندی را در رابطه با روشها و طرحهای تحقیقاتی بسط داده است. وی چهار نوع مثلث بندی را مطرح نمود (بریمن، 2003). ، که شامل جمعآوری دادهها از طریق چندین روش نمونهگیـری اسـت، ٢ مثلث بندی دادهها بهطوری که دادهها در زمانها و موقعیتهای اجتماعی مختلف و نیز در رابطه با طیف وسیعی از افراد جمعآوری میشود؛ ٣ مثلث بندی بررسی کننده ، که گویای به کارگیری بـیش از یـک پژوهـشگر در گـردآوری و تحلیل دادهها است؛ که به معنای استفاده از تئوریهای مختلف در تعبیر و تفسیر داده است؛ ٤ مثلت بندی نظری مثلث بندی متدولوژیکی(روش شناسی) که گویای به کـارگیری بـیش از یـک روش بـرای گردآوری داده است. با تأمل در انواع مثلث بندی چهارگانه میتوان دریافـت کـه ارزیـابی اعتبـار و روایـی ابـزار اندازهگیری، بویژه به مثلث بندی دادهها و مثلث بندی متدلوژیکی(روش شناسـی) مربـوط مـی- شود. علاوه بر این، مثلث بندی به تعمیق و گسترش شـناخت پژوهـشگر نیـز مربـوط مـیشـود (اُلسن، 2004، ص 1). به هر حال با توجه به اینکه امروزه تکنیکهای مختلفی مانند شیوه آلفـا کرونبـاخ، روش دو نیمه کردن آزمون و نظایر اینها برای سـنجش اعتبـار ابـزار انـدازهگیـری وجـود دارنـد، مـسأله چندانی در این زمینه مشاهده نمیشود. اما مشکل اساسی و واقعی مربوط به ویژگـی دوم، یعنـی روایی ابزار سنجش است. موضوع روایی پیچیده و بحثانگیزتر بوده و در پـژوهشهـای علـوم اجتماعی از جمله مدیریت از اهمیت ویژهای برخوردار است.
انواع روایی ابزار اندازه گیری واقعیت این است که ابزار اندازهگیری هدف سنجش مشخصی دارد. ولـی سـؤال مهـم ایـن است که این ابزار سنجش تا چه اندازه آنچه را قصد انـدازهگیـری دارد؛ مـیسـنجد (گلفـشانی، 2000، ص 599). هنگامی که سؤال مزبور مطرح میشود، مسأله ابعاد مختلفی به خود مـیگیـرد. به همین دلیل، روایی انواع مختلف دارد که در بررسی اندازهگیـری متغیرهـا مـیبایـد بـه آنهـا توجه نمود. مطالعات و تحقیقات نشان میدهند که تقریباً اکثر صـاحبنظران بـه سـه نـوع روایـی اعتقاد دارند: (دولن، 2005؛ آکر و کومار، 2004؛ کازبی، 2003؛ سیکاران، 1998؛ سـینگر، 1990؛ میر و همکاران، 2005).
1. روایی منطقی: به ظاهر و محتوای پرسشنامه و سؤالات آن مربوط میشود. به همین دلیل، روایی منطقی بـه دو نوع: روایی ظاهری و روایی محتوا تقسیم میشود. در روایی ظاهری این سؤال مطـرح اسـت که ابزار اندازهگیری تا چه اندازه از نظر نوع و فرم سؤالات به گونهای تدوین گردیده اسـت کـه آنچه را باید اندازه بگیرد، میسنجد؟ در حالی که در روایی محتوا، بحث بر سر کفایـت تعـداد و محتوای سؤالات برای سنجش همه ابعاد مفهوم مورد بررسی میباشد.
2. روایی وابسته به معیار: درجهای است که در آن ابزار اندازهگیری بهطور دقیق، عناصر مهم متغیر مورد نظر را پـیش بینی مینماید. در روایی وابسته به معیار، این سؤال مطرح است که آیا ابزار سنجش به پیشبینـی متغیر ملاک و شناسایی و تفکیک آزمودنیها بر اساس آن قادر میباشد؟ سنجش روایی وابـسته به معیار (ملاک) به دو دسته تقسیم میشود:
2.1 روایی پیش بین:
زمانی مطرح است که امتیازهای حاصل از ابزار اندازهگیری به پیشبینی رفتار و عملکرد آتی مورد نظر قادر باشند. به عبارت دیگر، روایی پیشبین گویای قدرت آزمون در تفکیـک و تمـایز آزمودنیها بر اساس یک معیار آتی است. برای مثال، هنگام اسـتخدام و انتخـاب یـک داوطلـب شغلی، از آزمون خلاقیت استفاده میشود. اگر این آزمون متقاضیان شغلی را بر اسـاس خلاقیتـی که در محیط کار از خودشان نشان خواهند داد، تفکیک و متمایز نماید؛ در این صورت امتیاز کم به آن معناست که متقاضی مورد نظر، در محیط کاری فرد خلاقی نخواهد بـود. بـر عکـس، اگـر شخص امتیاز بالایی از آزمون به دست آورد، میتوان به خلاق بودن وی در محیط کـاری آتـی- اش اطمینان داشت.
2/2. روایی همزمان:
هنگامی مطرح میشود که ابزار اندازهگیری، آزمودنیهایی را که با هم تفاوت دارند، بتوانـد به نحو مطلوب از یکدیگر متمایز نماید. لذا هدف اصلی این نوع روایی، همانند روایی پیشبـین، تفکیک و تمایز آزمودنیها از یکدیگر میباشد. اما در این روایـی، اطلاعـات مربـوط بـه متغیـر ملاک بهطور همزمان با اجرای آزمون جمعآوری میشـود. بـرای مثـال، مهـارت زبـان انگلیـسی مهمانداران هواپیما از طریق فرمهای ارزیابی تکمیل شده از سوی مدیران آنها جمـعآوری شـده و همچنین آزمون زبان انگلیسی ویـژهای ماننـد آزمـون تافـل بـرای آنهـا اجـرا مـیشـود. اگـر مهماندارانی که نمره ارزشیابی بالایی کسب کردهاند، امتیاز بـالایی را از آزمـون تافـل بـه دسـت آورند، در این صورت آزمون ارزشیابی، دارای روایی همزمان خواهد بود.
3. روایی سازه (توافقی):
در ارزیابی روایی سازه، ابزار اندازهگیری، پژوهشگر هم به نظریه و هم به ابزار انـدازهگیـری که بر مبنای آن طراحی کرده است؛ توجه میکند (کوپر و شیندلر، 2005، ص 351). روایی سـازه گویای آن است که نتایج حاصل از به کارگیری ابزار سنجش تا چه اندازه با نظریه یا نظریه هـایی که ابزار (آزمون) بر اساس آنها تدوین شده است، تناسب دارد. این روایی سازه سه نوع میباشد (آکر، کومار و دی، 2003، ص 304).
1/3. روایی همگرا:
روایی همگرا زمانی وجود خواهد داشت که امتیازات یا نمرات حاصل از دو یا چند ابزار در مورد یک مفهوم همبستگی زیادی داشته باشند . برای مثال، گیلز و کاستلیزو برای بررسی روایی همگرایی متغیر رضایت شغلی، همبستگی آن را بـا تحلیـل رفتگـی (بـه عنـوان متغیـر مـرتبط بـا رضایت شغلی) بررسی نمودهاند. مطابق تحقیق آنها، همبستگی بین نمـرات رضـایت شـغلی و تحلیلرفتگی برابر منفی 75درصد است. ارتباط منفی بین این دو متغیر گویـای آن اسـت کـه بـا افزایش رضایت شغلی، تحلیل رفتگی کارکنان کاهش مییابد. از این رو متغیرهای رضایت شغلی و تحلیلرفتگی شغلی با هم مرتبط هستند، گرچه ارتباطشان منفی است
2/3. روایی واگرا:
روایی واگرا هنگامی وجود دارد که پیشبینی شود دو (یا چند) متغیـر بـر اسـاس نظریـه یـا نظریههای مربوط، همبستگی ندارند و امتیازاتی که از اندازهگیری آنها به دست میآیـد نیـز بـه- طور تجربی آن را اثبات کند (بریستو و موون، 1998). یادآوری این نکته لازم است که در بین انواع روایی تشریح شده (نمـودار شـماره 1 )، ابـزار اندازهگیری مورد استفاده در تحقیق حداقل باید دارای روایی منطقی باشد. اما مطالعه کامل ابـزار اندازهگیری مستلزم کسب اطلاعات در بارۀ همه انواع روایی اسـت. بـرای مثـال، اولـین قـدم در تعیین روایی پیشبین، بررسی سازههایی است که میتوانند بـه عنـوان معیـاری در انتخـاب یـک آزمون مؤثر و یا در تدوین آن به کار برده شوند. در بررسـی روایـی سـازه نیـز کلیـه اطلاعـات مربوط به روایی باید مورد استفاده قرار گیرند. به تمام انواع آزمونها یا ابزارهای اندازهگیری مربوط میشوند. به عبارت دیگر، تنهـا کـاربرد ابزار اندازهگیری است که مشخص میکند چه نوع شواهد و مدارکی بـرای تعیـین روایـی ابـزار اندازهگیری مورد نیاز میباشد (ایزاک، 1376، ص 124).
فنون رواسازی ابزار اندازه گیری:
فنون محدودی در زمینه رواسازی ابزار سنجش وجـود دارنـد، گرچـه امـروزه تـلاشهـای گستردهای جهت ابداع استراتژیهای جدید صورت گرفته است. بهطور کلـی روشهـای تعیـین روایی ابزار اندازهگیری را میتوان به سه دسته تقسیم نمود:
1. روش تأیید خبرگان و صاحبنظران:
مطالعات و بررسیها نشان میدهند که روایـی محتـوایی آزمـون بـهطـور معمـول از سـوی متخصصین موضوع مربوطه تعیین میشود. به عبارت دیگر، روایی محتـوای بـه قـضاوت داوران بستگی دارد ( بازرگان و دیگران، 1376، ص 171). به همین دلیل تا کنـون بـرای شـاخصهـای کمّی روایی محتوای کوششهای چندانی بـه عمـل آمـده نیامـده اسـت. پژوهـشگران ارزشـیابی آزمونها و پرسشنامهها بهطور کلی بدین امر اکتفـا کـردهانـد کـه از مـشابهت و سـازگاری بـین اهداف تحقیق و محتوای آزمون و ابزار اندازهگیری، نـوعی ارزشـیابی ذهنـی و کیفـی بـه عمـل آورند (ثرندایک، 1366، ص 345). واقعیت این است که به منظور تجزیه و تحلیل دقیق روایی منطقی، ابـزار انـدازهگیـری بایـد دیدگاههای صاحبنظران را به صورت کمی بیان نمود. نویسندگان مقاله حاضر برای استفاده اثـر- بخش از شیوه مزبور و در نتیجه تحلیل کمی نظرات خبرگان پیـشنهاد مـیکننـد کـه بـر اسـاس معیارهای ذیل، ابزارهای اندازهگیری، مانند پرسشنامه در قالب مقیـاس لیکـرت ارزیـابی شـوند: دقیق بودن سؤالات، واضح و روشن بودن سؤالات، مناسب بـودن مقیـاس سـنجش سـؤالات، جهتدار نبودن سؤالات، عدم ایجاد حساسیت در پاسخ دهنـده، آسـانی پاسـخ بـه سـؤالات، کفایت سؤالات برای سنجش متغیرهای پژوهش، سنجش همۀ ابعـاد متغیرهـا یـا مفـاهیم مـورد بررسی توسط سؤالات. سؤالات مندرج در جدول شماره (1) نمونهای از سؤالاتی هستند کـه بـر اسـاس معیارهـای فوق جهت سنجش روایی منطقی (ظاهری و محتوایی) ابزار اندازهگیری طراحی شدهاند. سؤالات مندرج در جدول مزبور را میتوان در انتهای پرسشنامه مربوط تدوین نمـود. پاسـخ متوسط به بالا به سؤالات جدول مزبور، شواهدی برای روایی منطقی ابزار اندازهگیری ارایه مـی- نماید. مزیت روش مزبور آن است که میتوان با اسـتفاده فنـون آمـاری مناسـب، ماننـد آزمـون دو جملهای، آزمون میانگین و نیز آمار توصیفی (فراوانی و درصد، میانگین، میانه و انحـراف معیـار) به تجزیه و تحلیل کمّی روایی ظاهری و محتوایی ابزار اندازهگیری اقدام نمود و در نتیجه بهطور دقیق نشان داد که آیا ابزار مورد استفاده، از دیدگاهها صاحبنظران دارای روایی منطقـی مـیباشـد یا نه.
2. روش همبستگی:
بررسیها و مطالعات نشان میدهند که رایجترین سنجش روایی ابزار اندازهگیری اسـتفاده از همبــستگی اســت. صــاحبنظرانی ماننــد دیکنــزو و رابینــز (1988)، ســکاران( 1995)، کرلینجر(1986)، ایـزاک (1997)، بیکـر (1996)، بییـرز و گوسـنز (2002)، اسـتفاده از روش همبستگی را برای تعیین روایی وابسته به ملاک (معیار) و روایـی سـازه، توصـیه مـینماینـد. در روایی وابسته به ملاک مشاهدۀ همبستگی مثبت بین ابزار اندازهگیری مورد نظر و آزمون مشابه،گویای وجود روایی پیشبین و یا همزمان در ابزار سنجش میباشد (گوسنس و بییر، 2002)
3 . ماتریس ویژگی چندگانه:
مقیاس چندگانه در سالهای اخیر، بعضی از پژوهشگران با استفاده از نوشتههای کمبـل و فیـسکی ٢ ،(1959)
بیگوزی ویای 1991) ٢)، هیلر و ری (1992) بهعنوان یـک راهنمـا، 1972) ٣) و کرونین و تیلور روش نوین ماتریس ویژگی چندگانه _ مقیاس چندگانه را به کـار بردهاند. در اين تكنيك كه بويژه با مفهوم مثلث- بندی متدولوژیکی ارتباط بیشتری دارد، روشهای چندگانه، جـایگزین مقیاسهای چندگانه به منظور تسهیل بیشتر ارزیابی روایی سازه یک متغیر میشود. بـا اسـتفاده از این روش میتوان هر دو روایی همگرا و واگرا را بررسی نمود.برای مثال، بریستو و مـوون در یک تحقیق تجربی، روایی پیشبین مدل تبادل منابع مصرف کننده را بررسـی کـردهانـد. در ایـن مدل که به عنوان مدل تحقیق استفاده کردهاند، منابع مصرف کننده به جای روابط سلسله مراتبـی به صورت یک سیستم به هم وابسته با هم ارتباط دارند:
بریستو و موون از طریق افزودن عناصر مقیاس موجودیت به آیتمهای مقیاس اصلی نیازهای به بررسی روایی همگرا و واگریی این مقیاس پرداختند. این دو پژوهـشگر، ٤ منابع مصرف کننده مقیـاس ٦ ، مقیـاس مـوزون سـرمایهگـذاری ٥ آیـتمهـای فـردی را از مقیـاس ارزشهـای مـواد
جستوجوی اطلاعات ٢ آسـایش ، مقیاس میون بـازار ١ ٣ و سـرانجام مقیـاس انگیـزۀ راحتـی و (شامل شاخصهای منابع اجتماعی، اطلاعاتی، مالی و فیزیکی)، به کار گرفتند (بریستو و موون، .(77 ص ،1998 جدول شماره (2) ماتریس ویژگی چند گانه _ مقیاس چندگانه را همراه بـا همبـستگیهـای بـین شـاخصهـای مقیـاس نیازهـای منـابع مـصرف کننـده (CRN) و شـاخصهـای مقیـاس «موجودیت » را نشان میدهد. ٤ مطابق مبانی نظری مربوط به مثال فوق، بریستو و موون بر این باور بودنـد کـه بـین عوامـل مالی و مقیاس ارزشهای مـواد بایـد همبـستگی بـالایی مـشاهده شـود، در حـالی کـه بایـستی همبستگی سایر مقیاسهای موجودیت با این عوامل مالی کمتر باشد. همچنین آنها اعتقاد دارنـد که عوامل اجتماعی با مقیاس انگیزه راحتی و آسایش (CMS)، عوامل اطلاعاتی با مقیاس میون بازار (MMS) بیشترین همبستگی را داشته و در بقیه موارد از کـمتـرین همبـستگی برخـوردار باشد. سرانجام آنها پیش بینی مینمودند که عوامل فیزیکی با مقیاس فیزیکی (WIS) بـیشتـرین همبستگی (r=0/21 ) را داشته باشد.
بنابراین، با تأمل در ماتریس فوق میتوان دریافت که ابزار اندازهگیری طراحی شده از سـوی بریستو و موون از روایی سازۀ کافی برخوردار میباشد. برای اینکه بر اساس پیشینۀ این تحقیق، بین عوامل مالی و مقیاس ارزشهای مواد خام ( با 32 درصد) بیشترین همبـستگی وجـود دارد (روایی همگرا)، در حالیکه این عوامل با سایر مقیـاسهـا دارای کـمتـرین همبـستگی (روایـی واگرا) میباشند (بریستو و موون، 1998، ص 384).
4. تکنیک تحلیل عاملی:
این فن یکی از فنون تقلیل داده میباشد که تکنیک بسیار پیشرفته و فنی است. از این شـیوه میتوان برای تعیین بار عاملی هر یک از سؤالات یا عبارات ابزار اندازهگیـری، ماننـد پرسـشنامه استفاده نمود. بهطور کلی با به کارگیری تکنیک مـیتـوان مربـوط بـودن سـؤالاتی را کـه بـرای سنجش یک مؤلفه یا عامل در نظر گرفته شدهاند، تعییین نمود که در این صـورت بـه آن تحلیـل عاملی تأییدی میگویند (کوپل و همکاران، 2005). برای مثال، لوک مارتینز، آبینز- زاپاتا و باریو- گارسـیا از طریـق تحلیـل عـاملی تأییـدی بـه بررسی روایی عاملی پرسشنامه گرایش قومی مصرف کننده پرداختهاند. در این پرسشنامه مؤلفـه- های گرایش قومی شامل مؤلفههایی مانند تلقی نمودن قوم و تبار خـود بـه عنـوان مرکـز عـالم، ردکردن سایر مردمی که فرهنگ متفاوتی دارند و پـذیرش کورکورانـه کـسانی اسـت کـه دارای مشابه فرهنگی با فرد هستند (لوک ـ مارتیتز، ایبانز ـ زاباتا، باریتو ـ مارسیا، 2000).
همچنین همانطور که قبلاً اشاره شد، تسی جیلیسی، کاس تلیوس وتوجیا در پژوهـشی بـه، بررسی رضایت شغلی 135 کتابدار در کتابخانههای علمی یونان اقدام نمودند. مطابق مدل سیاهه که آنها استفاده کردند، رضایت شغلی از 6 مؤلفه تشکیل مـیشـود: شـرایط ١ رضایت کارکنان کاری، پرداخت، ترفیع، ماهیت شغلی، روابط با سرپرست و کل سازمان. بر اساس نتایج تکنیـک ، هر یک از مؤلفههای ششگانه رضایت شغلی دارای بار عاملی غیر صـفر ٢ تحلیل عاملی و لیزرل هستند. برای مثال، بار عاملی مولفه شرایط کاری در تبیین رضایت شغلی (به عنـوان یـک متغیـر مکنون) برابر 67 درصد است. به عبارت دیگر، مؤلفه مزبور، بهطور مستقل 67 درصد مربوط بـه متغیر رضایت شغلی میباشد. مطابق نتایج حاصل از این تحقیق، هر یک از مولفههـای شـشگانه بخوبی مربوط به سازه رضایت شغلی بوده و تغییرات آنها را تبیین میکنند. همچنین تحلیل رفتگی شغلی به عنوان یک متغیر (مکنون) مرتبط با رضـایت شـغلی، از سـه ٤ ، فردیتزدایی ٣ مؤلفه فرسودگی روحی و کامیابی شخصی تشکیل شـده اسـت. دو مولفـه اول و دوم، دارای بار عاملی به ترتیب 75 درصد و 54 درصد در تبیین تحلیل رفتگی شغلی هستند. امـا با افزایش کامیابی شخصی فرد احساس رضایت درونی کرده و تحلیلرفتگی وی پـایین خواهـد بود. به همین دلیل، این مؤلفه دارای بار عاملی منفی 21 درصد در رابطه با تحلیل رفتگی شـغلی است. بهطور کلی در تکنیک تحلیل عاملی اگر بیشتر سؤالاتی که برای سنجش مؤلفـه خاصـی در نظر گرفته شدهاند، در تبیین آن بار عاملی بالایی(معمولاً بیش از 20 یا 25 درصد) داشـته باشـند؛ مؤلفه مربوط دارای روایی عاملی خواهد بود.
5. تحلیل ممیزی:
تکنیک پیشنهادی برای ارزیابی روایی مدلهای مفهومی تحقیق در بسیاری از پژوهشهای مدیریتی برای ارایه پاسخ به مسأله تحقیق ارائـه تنهـا یـک یـا دو فرضیه بهندرت کفایت میکند؛ برای اینکه فرضیۀ پاسخ جزیی به مسأله پژوهش است. بنابراین، برای پوشش دادن به ابعاد مختلف مسأله، تلفیق و یکپارچهسازی چند مفهوم و فرضیه ضـرورت پیدا میکند. این مجموعه مفاهیم و فرضیه ها که با یکدیگر ارتباط منطقی دارنـد، مـدل مفهـومی
منبع: 2 ، دکتر محمدرضا زالی 1 دکتر محمد رضا مهرگان∗ 1. دانشیار گروه مدیریت، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران 2. استادیار گروه مدیریت دانشگاه مازندران / نشریه فرهنگ مدیریت
