عنوان مقاله: ارزیابی و انتخاب تأمین کنندگان در زنجیره تأمین با استفاده از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره فازی مولفین: دکتر علی محقر، مهدی افضلیان ، منیژه ملائی
چکیده:
در طول سال های اخیر انتخاب تأمین کننده مناسب در زنجیره تأمین به یک موضوع استراتژیک مهم تبدیل شده است. بنابراین ماهیت این تصمیمات معمولأ پیچیده و ساختار نیافته است. از طرفی فرایند انتخاب تأمین کننده مناسب که قادر به فراهم کردن نیاز خریدار از نظر محصولات با کیفیت با قیمت مناسب و در یک زمان مناسب و در یک حجم مناسب باشد یکی از ضروری ترین فعالیت ها برای ایجاد زنجیره تأمین مناسب است. در این مقاله یک تکنیک تصمیم گیری چند معیاره فازی برای انتخاب تأمین کننده مناسب در یک محیط تصمیم گیری گروهی پیشنهاد شده است. با توجه به معیار های پیشنهاد شده که شامل کیفیت محصول، زمان تحویل، هزینه خرید، توانایی تکنولوژیکی و توانایی مالی می باشد. یک مثال عددی برای انتخاب تأمین کننده آورده شده که کاربرد روش تاپسیس فازی را بیان می کند. در نهایت موضوعات مناسبی برای تحقیقات آینده پیشنهاد شده است. کلمات کلیدی : مدیریت زنجیره تأمین، انتخاب تأمین کننده، تصمیم گیری چند معیاره فازی.
1- مقدمه اخیرأ مدیریت زنجیره تأمین هم در مراکز دانشگاهی و هم در صنعت مورد توجه خاصی قرار گرفته است. هدف اصلی مدیریت زنجیره تأمین، کاهش ریسک زنجیره تأمین، کاهش هزینه های تولید، افزایش درآمد، بهبود خدمات به مشتری، بهینه کردن سطوح موجودی و فرایند های کسب و کار و زمان سیکل و در نتیجه افزایش قدرت رقابت و رضایت مشتری و سودآوری می باشد.(بوران و همکاران،2009) در بیشتر صنایع هزینه مواد خام و اجزای تشکیل دهنده محصول قسمت عمده ای از بهای تشکیل شده محصول را در بر میگیرد.(قدسی پور،1989) در چنین شرایطی بخش تدارکات می تواند نقش کلیدی را در کارایی و اثربخشی سازمان ایفا نمایدو تأثیر مستقیمی روی کاهش هزینه ها، سودآوری و انعطاف پذیری یک شرکت داشته باشد.(قدسی پور،2007) پس کاملأ آشکار است، که تصمیم گیری در مورد انتخاب تأمین کننده نقش قابل توجهی در تولید و مدیریت لجستیک شرکت ها دارد و بسیاری از شرکت های باتجربه بر این باورندکه انتخاب تأمین کننده مهم ترین فعالیت یک سازمان به شمار می آید. در نتیجه تصمیم گیری های نادرست در زمینه انتخاب تأمین کنندگان پیامد های منفی و زیان های بسیاری را برای شرکت در پی خواهد داشت.(بوور،2001) تحقیقات بسیار زیادی درباره فرایند انتخاب تأمین کنندگان انجام شده که هر کدام به شکلی خاص به این مسئله توجه کرده اند.در ادامه به مرورادبیات تحقیق می پردازیم. فاتیه امره بوران و دیگران از تکنیک تاپسیس برای انتخاب تأمین کننده در شرایط تصمیم گیری گروهی در یک شرکت اتومبیل سازی استفاده می کند.(بوران و همکاران) قدسی پور و ابرایان یک سیستم پشتیبانی تصمیم (DSS) را به منظور کاهش تعداد عرضه کنندگان ارائه کردند آنها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و برنامه ریزی عدد صحیح مختلط در پشتیبانی از تصمیمات استفاده کرده اند.(قدسی پور و آبرایان،1997) لین و همکارانش برای انتخاب تأمین کننده از یک مدل (ERP) استفاده کردند، که صنعت الکترونیک به عنوان مطالعه موردی آنها انتخاب شده بود که در این مدل یکپارچه از تکنیک های (ANP) و (TOPSIS) برای محاسبه وزن و رتبه بندی تأمین کنندگان استفاده کردند و مدل (LP) یه طور مؤثر حجم سفارش را به هر فروشنده اختصاص می دهد.( سایلین و همکاران ،2011) باسنت و لینگ مسئله انتخاب تأمین کننده را به لحاظ اندازه حجم سفارش برای موجودی ها مورد بررسی قرار دادند.در این تحقیق تقاضای کالا درافق برنامه ریزی مشخص است و هر کدام از کالاها را می توان از مجموعه ای از عرضه کنندگان مورد تأیید خریداری کرد.(باسنت و لینگ،2005) ایرج پور و دیگران مؤثرترین شاخص ها را در انتخاب تأمین کننده سبز با استفاده از روش (DEMATEL) شناسایی و ارزیابی می کنند. در این مقاله یک الگویی برای انتخاب و ارزیابی تأمین کنندگان با رویکرد چند معیاره و سیزده عامل به خصوص شاخص تأمین کنندگان دوستدار محیط ارائه شده است، که از بین این شاخص ها مؤثر ترین آنها پس از وزن دهی با روش (DEMATEL) تعیین گردید.(ایرج پور،2012) انتخاب تأمین کننده مناسب گام ضروری در طراحی زنجیره تأمین می باشد. معمولأ این مسئله شامل چندین معیار بوده و یافتن راه حل بهینه برای آن دشوار می باشد.تکنیک های معمول در این زمینه با معیار های کمی سروکار داشته و این در حالی است که معیار های کیفی فراوانی در زنجیره تأمین وجود دارد، بنابراین به تکنیکی نیاز است که هم معیار های کمی و هم معیار های کیفی را در بر گیرد. با مرور ادبیات تحقیق تأمین کنندگان، این نتیجه حاصل شده است که از روش (AHP)بیشتر در مقالاتی که در زمینه تصمیم گیری چند معیاره می باشد، استفاده شده است و اندک مواردی وجود دارد که از روش (TOPSIS) فازی برای حل مسائل انتخاب تأمین کننده استفاده شده باشد.لذا نیاز است که در این زمینه نیز پژوهش هایی صورت گیرد. یکی از روش هایی که در مسائل تصمیم گیری چند معیاره مورد استفاده قرار می گیرد تکنیک (TOPSIS) میباشد، که نقش مهمی را در مدل های توسعه یافته جهت انتخاب تأمین کنندگان دارد.در این روش گزینه ای که کمترین فاصله را از جواب ایده ال مثبت دارد(PIS) و بیشترین فاصله را از جواب ایده ال منفی دارد(NIS) بهترین گزینه است.از طرفی همانطور که در بالا نیز اشاره شد، گاهی اوقات داده های موجود در شریط واقعی قطعی نیستند و به همین دلیل برای مدل سازی کافی به نظر نمی رسد به همین دلیل است که گاهی اوقات، متغیر های کلامی بهتر از مقادیر عددی می باشد، به عبارت دیگر وزن معیار ها و رتبه بندی گزینه ها به وسیله متغیر های کلامی بیان می گردد. (هوانگ،2006)
2-اعداد فازی و متغیر های کلامی در این بخش برخی تعاریف اساسی از مجموعه های فازی، اعداد فازی و متغیر های کلامی که کوفمان و گوپتا و زاده به آن پرداخته اند استفاده می شود. تعریف 1-2: مجموعه فازی A ? در مجموعه مرجع U با تابع عضویتA ?(x) مشخص می شود، به طوری که(A:) ?U→[0,1] مقدار تابع μA ?(x)را درجه عضویت x در مجموعه فازی A ?می گویند.(کوفمام،1991) تعریف 2-2: مجموعه فازی A ?در مجموعه مرجع x محدب است، اگر و فقط اگر به ازایx_(2 ),x_1∈U , ?λ[0,1] باشد.(کلیر و همکاران،1995) تعریف 3-2: هر مجموعه فازی در مجموعه مرجع x که هم نرمال و هم محدباست عدد فازی است. شکل زیر نشان دهنده عدد فازی n ? در مجموعه مرجع U است،که مطابق تعریف می باشد.(کوفمام،1991)
تعریف 4-2: عدد فازی مثلثی (m ?) را می توان به صورت =(m_1,m_2,m_3)m ?زیر نشان داد.تابع عضویت عدد فازی مثلثی (m ?) در فرمول(2) نشان داده شده است.تابع عضویتx))m ?معادل است با: تعریف 5-2 : متغیرهای کلامی، متغیرهایی هستند که مقادیر آنها توسط عبارتهای کلامی بیان میگردد.استفاده از متغیرهای کلامی در وضعیت های پیچیده و نامشخص که تنها با استفاده از عبارتهای کلامی قابل بیان هستند، بسیار مفید خواهند بود. به عنوان مثال وزن، یک متغیر کلامی است، که با عبارت های کلامی چون کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد بیان می گردد. انتخاب تأمین کننده در زنجیره تأمین یک مسئله تصمیم گیری چند معیاره است،که در آن k تصمیم گیرنده و m تأمین کننده و n معیار تصمیم گیری داریم که تأمین کنندگان با توجه به این معیارها با هم مقایسه می شوند.
3-استفاده از تکنیک تاپسیس فازی در ارزیابی و انتخاب تأمین کنندگان قبل از اینکه روش وزن دهی و رتبه بندی بررسی شود باید توضیحی در مورد اعداد فازی مورد استفاده ارائه شود.در این مقاله از عبارت های کلامی به جای اعداد قطعی برای تعیین وزن شاخص ها و همچنین رتبه بندی گزینه ها استفاده شده است.جدول زیر عبارت های کلامی را جهت توصیف اهمیت معیار ها نسبت به یکدیگر ارائه می کند. (گویندا کانانا و همکاران،2009)
جدول(2).متغیر های کلامی مرتبط به عملکرد گزینه ها نسبت به معیار ها خیلی ضعیف (1و0و0) ضعیف (3و1و0) نسبتا ضعیف (5و3و1) متوسط (7و5و3) نسبتا خوب (9و7و5) خوب (10و9و7) خیلی خوب (10و10و9)
حال مراحل لازم برای انجام عملیات در این پژوهش به صورت گام های زیر آورده می شوند. گام اول: اگر گروه تصمیم گیری شامل k تصمیم گیرنده باشد،قضاوت تصمیم گیرنده k ام در مورد اهمیت معیار j ام و عملکرد گزینهiام نسبت به معیار با استفاده از متغیرهای (W_j^k ) ? و (X_ij^k ) ? نشان داده شود،اهمیت هر معیار j ام و عملکرد گزینهiام نسبت به معیار jام توسط روابط زیر بدست می آید: در ابتدا ماتریس تصمیم D(که ماتریس m×n است) با داده های فازی ایجاد می شود. (3) … مرحله نهایی تکنیک تاپسیس فازی، رتبه بندی گزینه ها براساس ترتیب نزولی ?c_i?^+ ها خواهد بود.(کاه رامان و همکاران،2007) بدین ترتبب برای تشریح روش ارائه شده یک مثال عددی بیان می کنیم. مطالعه موردی برای این پژوهش یک شرکت تولید کننده صندوق های های نسوز می باشد که جهت تأمین یکی از مواد اولیه اصلی خود از تأمین کنندگان مختلف استفاده می کند.حال باید از میان این تأمین کنندگان یک تأمین کننده اصلی را انتخاب کنیم. پس از بحث و تبادل نظر بین تصمیم گیران معیار های زیر انتخاب شدند، که بیشترین ارزش را برای این شرکت تولید کننده به همراه می آورند که عبارتند از: ?=C?_1کیفیت محصول?=C?_2زمان تحویل?=C?_3هزینه? =C?_4توانایی فنی و تکنولوژیکی?=C?_5توانایی مالی واحد خرید این شرکت دارای 3 تصمیم گیرنده می باشد،که شامل: D_3,D_2,D_1 است. تصمیم گیرندگان این شرکت ارزیابی اولیه را در مورد 15 شرکت تأمین کننده انجام داده و در نهایت 3 تأمین کننده به نام های A_3 و A_2 و A_1 به عنوان گزینه هایی برای ارزیابی بیشتر باقی می مانند. حال باید از میان این 3 تأمین کننده بهترین تأمین کننده را به گونه ای انتخاب کنیم، که بهترین شرایط را بر اساس معیار های داده شده برای شرکت به همراه آورد. به همین منظور برای بدست آوردن وزن هریک از معیارها پرسشنامه ای تهیه کرده و در اختیار کارشناسان مربوط قرار می دهیم. با توجه به تکمیل پرسشنامه توسط کارشناسان، اطلاعات لازم برای تعیین وزن هر معیار مشخص شده که در نهایت پس از بررسی نظرات حاصله و با ادغام این نظرات وزن هر یک از این معیارها بدست آمد.
جدول 3: وزن معیارها با توجه به نظرات تصمیم گیرندگان α M β C1 0.63 0.83 0.97 C2 0.63 0.83 0.97 C3 0.77 0.93 1.00 C4 0.43 0.60 0.73 C5 0.57 0.73 0.87
حال پرسشنامه دیگری تنظیم کرده نظر تصمیم گیرندگان را در مورد عملکرد تأمین کنندگان نسبت به این پنج شاخص بررسیمی کنیم که در نهایت ماتریس تصمیم جدول(4) حاصل می شود. با استفاده از تعریفی که در بالا به ان اشاره شده و با استفاده از ماتریس نرمالیز شده وزنی،مقدار MVIJ را بدست می آوریم و برای یافتن جواب ایده آل مثبت و منفی بیشترین و کمترین مقدار هر ستون را یافته و مقدار فازی ان را در ماتریس نرمالیز شده وزنی می یابیم.
حال در مرحله بعد جواب ایده آل مثبت و منفی را بدست می آوریم:
A+=[(.46,.83.1.34),(.57,.83,1.08),(.5,.93,1.53),(.39,.6,.81),(.45,.73,1.10)] A-=[(.33,.67,1.2),(.36,.51,.93),(.44,.73,1.13),(.22,.42,.7),(.29,.57,.98)] در نهایت جواب نهایی بدست آمده برای مثال فوق در جدول زیر نمایش داده می شود: در نهایت تأمین کننده سوم رتبه اول و تأمین کننده اول رتبه دوم و تأمین کننده دوم رتبه سوم را بدست آورده است
4-نتیجه و جمع بندی در حال حاضر به دلیل افزایش رقابت در زمینه های خدماتی و تولیدی، بسیاری از شرکت ها می کوشند که محصولات خود را به قیمتی پایین تر و کیفیتی مناسب تر به افراد ارایه دهند، به همین منظور یافتن استراتژی مناسب برای انتخاب تأمین کننده برتر به عنوان یک ابزار مهم و اصلی در این زنجیره می باشد. این تحقیق یک تکنیک تصمیم گیری چند معیاره را برای ارزیابی و انتخاب بهترین تأمین کننده، از میان تأمین کنندگان موجود با استفاده از روش تاپسیس فازی بیان می کند. بر همین اساس عبارت های کلامی توسط خبرگان و کارشناسان خرید دریافت، به هر یک از معیارها وزن داده شده و بر همین اساس رتبه بندی گزینه ها انجام شده و بهترین گزینه که در واقع همان بهترین تأمین کننده است، انتخاب می شود. در تحقیقات آتی سعی می شود از مدل های ترکیبی سلسله مراتبی و فازی برای انتخاب بهترین تأمین کننده استفاده شود و یا می توان از مدل های برنامه ریزی ریاضی نیز برای این مهم استفاده کرد.
FatihEmreBoran., SerkanGenc.,Mustafa Kurt.,DiyarAkay,(2009),“A multi-criteria in tuitionistic fuzzy group decision making for supplier selection with topsismethod’’,expert system with application,No.36,pp.11363-11368. Ghodsypour, s.h., Obrien,(1998),“A decision suppory system for supplier selection using on integrated analytic hierarchy process and linear programming”,international journal of production Economics,No.56.57,pp.199-212. Ghodsypour,s.h.,Obrien,(2007),“The total cost of logistics in supplier selection, under condition of multiple sourcing ,multiple criteria and capacity constraint’’,international journal of production Economics,No.73,pp.15-27. Boer.deluitzen.,labro.eva.,morlacchi.pierangela(2001),“A review of method supporting supplier selection”,European journal of purchasing & supply management,No.7,pp.75-89. Chin-T sailin., chin-Beinchen.,Ying-chan Ting,(2011),“An ERP model for supplier selection in electronic industry”, Expert system with application ,No.38,pp.1760-1765. Basnet,ch.andleang.,J.M.Y.(2005),“Inventory lot sizing with supplier selection”,Expert system with application ,Article in press,pp.1-11. Irajpour.alireza.,hajimirza.mehdi.,golsefid alavi.mehdi.,Kazemi.sajad,(2012),“Identification and evaluation of the most effective factors in green supplier selection using DEMATEL method”, journal of basic and applied scientific research ,No.5,pp.4485-4493. Chin.C.T.,houang.s.f.(2006),“A fuzzy approach for supplier evaluation and selection in supplychain managment”,international journal of production economics ,No.102,pp.289-301. Govindankannana.,shaligram.pokharel.,sasykumarc,(2009),“A hybrid approach using ISM and fuzzy topsis for the selection of reverse logisticsprovider,resource,conservation”,No.54,pp.28-36. Kaufmam, A.andgupta, M.M.(1991),“Introduction to fuzzy arithmetic theory and application”,van NostrandReinhold,newyork. Klier, G.J.andYouanB.(1995), “Fuzzy sets and fuzzy logic: theory and application”, prentice hall Inc.,upper saddle river,NJ. Kahraman.c&sezi.c&nufer.y&murat.g.(2007),“Fuzzy multi-criteria evaluation of industrial robotic system”, computer and industrial engineering ,vol.52,No.4,pp.414-433. Ghodsypour,s.h.,Obrien.c.(1997),“A decision support system for reducing the number of supplier and managing the supplier partnership in a JIT/TQM enviorment”,The proceeding of 3rd international symposium on logistic, university of Padua,Italy.
